Het laatste raadsel op de Goldenes Dachl is opgelost

Eindelijk! Een half millennium na de bouw van ons wereldberoemde oriëntatiepunt lijkt de mist op te trekken over de laatste mysterieuze details van het Gouden Dak. Precies op tijd voor de 500e sterfdag van Maximiliaan heeft de bekende Maximiliaan-onderzoeker Dr. Sabine Weiss vorig jaar het op een na laatste mysterie opgelost: Wie was de “nar met de ezelsoren” op een van de reliëfs van het Gouden Dak? Het was keizer Frederik III, die door zijn zoon Maximiliaan in een narrenkostuum was afgebeeld.

Maximiliaan liet zijn vader, Frederik III, Heilig Rooms Keizer, afbeelden als een hofnar met ezelsoren en narrenbellen. Dit originele reliëfpaneel werd tentoongesteld in het Goldenes Dachl Museum

Nu komt de volgende, veel moeilijkere grap: het ontrafelen van die bundel, die bestaat uit schijnbaar onsamenhangende en vooral mysterieuze personages. Slechts één ding was zo duidelijk als wat: het idee moest van Zijne Majesteit zelf komen

HORDES VAN TEKEN- EN SCHRIFTGELEERDEN FAALDEN

De beroemde reliëfs met de Moriscaanse dansers met hun schijnbaar hoekige bewegingen hebben tot nu toe hun geheim kunnen bewaren. Horden geleerden, onderzoekers van de oudheid, schrijvers en schriftgeleerden hebben getracht te ontcijferen, de strook schrift die de reliëfs vrijwel met elkaar verbindt. Zelfs een grootscheepse campagne van onze Tiroolse schrijver Felix Mitterer met de poging van een “lyrische vertaling” heeft geen tastbaar resultaat opgeleverd. Op het eerste gezicht zijn de tekens vermoedelijk van Hebreeuwse oorsprong. Jaren geleden heeft een studie van Dr. Esther Fritsch, voorzitter van de Joodse gemeenschappen van Tirol en Vorarlberg, bevestigd dat zij geenszins Hebreeuws zijn.

De originele reliëfs werden gepresenteerd op een tentoonstelling in het Goldenes Dachl Museum. Duidelijk zichtbaar: de banier die alle reliëfs verbindt. Sinds de jaren 1950 zijn er replica’s aan het Goldenes Dachl bevestigd.©Werner Kräutler

Johann Wunibald Deiniger maakte de eerste bekende tekening van de tekens van het vaandel al in 1899.

Een historicus uit de streek van Außerfern presenteert nu de oplossing van het raadsel. Zijn naam is Erhard Maroschek. Geboren in Stiermarken, is hij geschoold historicus en germanist. Al tientallen jaren woont hij met zijn vrouw Waltraud in Lermoos aan de voet van de majestueuze Zugspitze, waar hij als boekhouder voor de gemeente Lermoos werkt. Zijn hobby is echter een zeer exclusieve: hij is gefascineerd door oude geschriften, raadselachtige tekens, geheime symbolen en cryptische banden zoals het vaandel van het Gouden Dak.

Het lijkt erop dat hij er nu in geslaagd is te doen wat 520 jaar lang voor onmogelijk werd gehouden. Want Maroschek heeft een oplossing te bieden die zeer coherent is in de middeleeuwse context. En zou ook de diepere betekenis van de gouden dakspanen in nieuwe glorie laten schitteren. Als volkomen leek op dit gebied rest mij slechts één keuze: ik kan zijn resolutie aanvaarden of niet. In één zin: Ik denk dat Maroschek de oplossing heeft gevonden. Wat perfect past in het wereldbeeld van de toenmalige keizer Maximiliaan als ‘bouwer’ van het Gouden Dak.

Erhard en Waltraud Maroschek © Werner Kräutler

20 JAAR PUZZELEN: HOE HET ALLEMAAL BEGON

Maroschek’s interesse in geschiedenis werd gewekt door professor Hermann Wiesflecker. Hij was op zijn beurt een absolute kenner van keizer Maximiliaan I. “Maar het was de kunstenaar en beeldhouwer Josef Kieltrunk uit Heiterwang in de Außerfern die mij benaderde over het vaandel op de Goldenes Dachl lang nadat ik mijn studie in de jaren negentig had afgerond,” vertelt Erhard Maroschek. De kunstenaar was volhardend, “jarenlang,” zegt hij. Toen duidelijk werd dat de letters op het lint geen Hebreeuwse karakters waren, besloot de letter- en tekenliefhebber de lastige taak consequent aan te pakken. Nu begon verscheidene jaren van puzzelen, overdenken en combineren in de kwestie van het scriptlint.

Tovertekens, geheimschrift en tekstpuzzels

Hij wist: De tijd rond 1500 wordt gekenmerkt door de verkenning van oude schriften, de liefde voor magische vierkanten, geheime schriften en raadsels. Te midden van dit allegaartje zijn, tussen haakjes Albrecht Dürer en Leonardo da Vincidie maar al te vaak geneigd waren tot cryptische tekens en mysterieuze symbolen. Bovendien was net de boekdrukkunst uitgevonden, die op haar beurt veel te maken had met schrift en vorm. Op dat moment, van alle tijden, toen Niclas Türing rond 1500 het Gouden Dak had opgericht, vierden mystieke en geheime tekens een gelukkig bewind.

“Het vaandel heeft een lange traditie als decoratief accessoire,” legt Maroschek uit. “Vaak kregen mensen die niet bekend waren met lezen hun attributen voorgeschoteld, zoals Petrus met de sleutel.” Terwijl de alfabetten gemakkelijk de inscripties op linten konden lezen. Stop dat maar bij de Gouden Dakl niet. En daar was een reden voor.

Van het ‘oppikken’ van de rode draad

Maar hoe krijg je een vaag idee van wat er op het Gouden Dak zou kunnen staan? Met andere woorden, hoe vind je als het ware tastend in het duister de rode draad die naar het doel leidt? Maroschek: “In de epigrafie”. Dat is de wetenschap van het onderzoeken van oude inscripties. Een oud, uiterst nuttig werk is herhaaldelijk het uitgangspunt voor de ontrafeling gebleken, zegt hij: het “Lexicon Abbreviaturarum” van Adriano Capelli uit 1928. Nu hoefde hij zich alleen nog maar de juiste vragen te stellen

“De eerste belangrijke vraag is of de tekst van links naar rechts loopt of omgekeerd,” geeft de Tiroolse gebarentolk mij een korte les in ontrafelen. Vervolgens moest hij nagaan of er tekens waren die werden gebruikt in verband met symbolen uit de alchemie, de astronomie of de vrijmetselarij. “Astronomische symbolen kwamen ook in vraag,” legt hij me uit. Eén teken doet me bijvoorbeeld denken aan het astronomische teken voor Saturnus, maar dat was een teken voor de H dat vaak in de Middeleeuwen werd gebruikt.

En dan is er nog de kwestie van de afkortingen. Een echt harde noot om te kraken. Want in de Middeleeuwen was het gebruikelijk en normaal om afkortingen te gebruiken. Een klein voorbeeld: voor het woord “AND” wordt tot op de dag van vandaag het teken “&” gebruikt. Strikt genomen is het een grafische afkorting van het woord “ET”. Maroschek was al snel zeker van één ding: afkortingen waren volledig uitgesloten voor het Dachl vaandel.

Voorbeelden van afkortingen in middeleeuwse teksten. Afbeelding: Phil.Uni Passau

Vanuit welke positie moest de tekst gelezen worden?

Dan is het een kwestie van de juiste positie te kiezen van waaruit de banner moet worden gelezen. Zou het denkbaar zijn dat het spandoek alleen gelezen kon worden door degenen die in het Goldenes Dachl vak stonden en op het plein neerkeken? Dan zouden de borden niet echt leesbaar hoeven te zijn voor kijkers van onderaf, omdat ze ondersteboven zouden staan. En dat is precies het geval met sommige van de woorden. Maar daarover later meer

De doorbraak: het Latijnse woord EGO (ik). Dit is te zien en te lezen van onder en boven, van links en rechts.

Geeft een morris danser het begin van de tekst weg?

Dan de vraag: is het een bekende taal waarin de tape geschreven is? Maroschek was er al snel zeker van dat het een Latijnse tekst moest zijn. Natuurlijk had hij een behoorlijke ervaring en ook een gevoel voor het feit dat kunstmatig verdeelde letters zelfs aan het hoofd stonden. Het cruciale punt was nu het begin van de tekst, dat gevonden moest worden

Toen zag hij de figuur van een morrisdanser die met uitgestrekte wijsvinger direct naar een letter wees. Was dat het begin van de tekst?

Een Moriscaanse danseres wijst naar het begin van de tekst (gele cirkel). Het oude teken voor Christus was X. (De Griekse X is de eerste letter van de naam ??????? (Christus) en symboliseert ook het kruis) Erhard Maroschek interpreteert het met een dwarsgedrukte dubbele punt als het begin van het bijbelse citaat Johannes 8, vers 12. De afbeelding toont het originele paneel, dat vorig jaar werd gepresenteerd in het Museum Goldenes Dachl. © Werner Kräutler

En dat was het inderdaad. De snaar lijkt op een omega, een gamma en een afgeslankte omgekeerde E. Dus “OGE”. “Wel, dacht ik, OGE is geen woordenschat die me bekend voorkomt. Het was gemakkelijker omdat de onderzoekers gelukkig het Hebreeuws hadden uitgesloten,” zegt Maroschek met een lach. Maar hij was er zeker van dat hij het begin van de ‘rode tekst draad’ had gevonden.

Bovendien vond hij verschillende tekens die hem aan een X deden denken. Nu kwam Maroschek aanzienlijk dichter bij de zaak: naast de vinger die naar de combinatie OGE wees, volgde toen LXU. “Geen van beide woorden komt voor in het Latijnse woordenboek,” lacht hij. “Maar het zou EGO LUX kunnen zijn”. Dat was de helft van de strijd en de doorbraak naar het decoderen van de tekst

Als je nu op Google de twee woorden “ego lux” intikt, krijg je de oplossing: er verschijnt een pagina die de tekst van een gregoriaans gezang weergeeft. Het komt uit het Evangelie van Johannes, hoofdstuk 8, vers 12:

“EGO SUM LUX MUNDI QUI SEQUITUR ME NON AMBULABIT IN TENEBRIS SED HABEBIT LUCEM VITAE DICIT DOMINUS”

(Ik ben het licht van de wereld. Wie mij volgt, zal niet in duisternis wandelen, maar zal het licht des levens hebben, zegt de Heer.)

Het waren dus de twee woordjes EGO en LUX die de passende sleutel bleken te zijn om deze laatste geheime afdeling van het Gouden Dak te openen. “De tekst toverde zichzelf daarna bijna tevoorschijn,” vertelt Maroschek ons stralend. “Het had alleen de SUM en een beetje MUNDI nodig, alsmede wat restjes om zeker te zijn. Zelfs de HABEBIT ontbladerde voor Maroschek’s onderzoekende ogen. Dit bevestigde zijn eerste hypothese.

Dit is hoe Erhard Maroschek de tekst van het spandoek ontcijferde. Schriftgeleerden en amateur-onderzoekers kunnen zijn presentatie aan het eind van deze tekst downloaden. Daarin legt hij zijn interpretaties en de procedure uit. ©Erhard Maroschek

De Morisco dansers lijken de tekst te dansen

Het is ook interessant te veronderstellen dat de tekst op de een of andere manier aan de dansers werd aangepast (of de dansers aan de tekst). De wisselende leesrichtingen en de veelvuldige verdraaiingen van de letters harmoniëren heel goed met de dansende begeleidende figuren. De vraag hoe de tekst en de figuren zich tot elkaar verhouden zou nog een uiterst boeiende taak voor geleerden en beeldhouwers zijn.

“De uiteindelijke vraag of het een opzettelijke vercijfering was, gaat eigenlijk nergens over,” zegt Maroschek. Omdat ten tijde van de oprichting de overgrote meerderheid van het volk totaal onwetend was op het gebied van lezen en schrijven. Een schrift zou dus hoe dan ook onleesbaar zijn geweest voor de mensen. Met of zonder vervreemding

Het goud van de Dachl: een symbool van het goddelijke

Ik wil er nog aan toevoegen dat mijn intensieve studie van Keizer Maximiliaan mij niet langer doet twijfelen aan Maroscheks interpretatie van het vaandel. Want religie speelde een centrale rol in het leven van de ‘Laatste Ridder’. Hij wist en was zich er altijd van bewust dat zijn leven in Gods handen was. Daarom woonde hij dagelijks kerkdiensten bij en liet hij een priester de mis opdragen op een draagbaar altaar wanneer hij op reis was. Iets anders dan een bijbels citaat op het Gouden Dak zou zeker ongepast zijn geweest voor de Keizer. Misschien wilde hij moeilijkheden met de Kerk vermijden. Want dergelijke geschilderde citaten waren gewoonlijk alleen toegestaan in kerkelijke gebouwen. En dus konden zelfs geleerde geestelijken het niet lezen

Wat mij fascineert: De gouden tegels symboliseerden voor hem niet alleen het goddelijke. Zij weerspiegelen ook het licht waarin hij zich als keizer wilde en mocht koesteren.

Voor mij is de ontcijfering van het vaandel op het Gouden Dak een andere belangrijke bouwsteen om het denken en handelen van keizer Maximiliaan I in historische termen te verklaren. Ik heb diep respect voor de prestatie van Erhard Maroschek.

Hier beschrijft hij in de download hoe hij het raadsel oploste: De banier op het Gouden Dak

Erhard Maroschek heeft een taak voor allen die als “decoders” willen optreden: Welke tekst wordt hier geformuleerd? Geef antwoord in de commentaren.

Wie kan deze tekst ontcijferen? Een hint: het is in het Duits.

Meer blogposts van mij over Keizer Maximiliaan en het Gouden Dak:

Kloof shitter ontdekt bij de Goldenes Dachl

“Ik wil niet vergeten worden met het geluid van de bel”

Keizer Maximiliaan, een middeleeuws PR genie

De Martinswand, waar keizer Max op de rand van zijn graf stond