De Patscher Schellenschlagerinnen: Vrouwen veroveren carnavalsgebruiken

Een opname op de Oostenrijkse lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de UNESCO is geen alledaagse eer. Dit is echter precies wat de Patscher Schellenschlagerinnen hebben bereikt. Dit is niet alleen een eerbetoon aan hun cultivering van een oud dorpsgebruik, maar ook aan de inzet en toewijding van de vrouwen om het gebruik in stand te houden en voort te zetten in de dorpsgemeenschap. Als het gebruik van Schellenschlager in Patsch verloren was gegaan, zou het waarschijnlijk allang verloren zijn gegaan.

In 1958, toen de mannen in de gemeente Patsch het niet konden opbrengen om op donderdag de traditionele Schellenschlagen te beoefenen, vulden vrouwen het carnavalsvacuüm vrijwel van de ene dag op de andere op. Zij kaapten het gebruik, hoewel vrouwen (tot op heden) geen actieve rol mogen spelen bij carnaval in Tirol. Erna Seeber, Mimi Span, Anni Töchterle, Regina Knoflach, Sophie Troger en Traudl Knoflach schaften snel en heimelijk de nodige uitrusting aan en paradeerden vermomd door het dorp, dus onherkenbaar als "Weiberleut" (vrouwen) en klokken luidend.

Terwijl de bevolking zich afvroeg wie er achter de maskers schuilging en zelfs vermoedde dat er mannen uit de naburige dorpen Lans of zelfs Sistrans onder de vermomming schuilgingen, snoof de Schellenschlagerinnen de hun aangeboden schnaps zonder tegenspraak op. De een na de ander - ze wilden verhullen dat de mannen achter de maskers niet tegen alcohol konden, en de toeschouwers wilden graag weten wie er achter de vermomming schuilging. Toen de maskers eindelijk werden opgeheven, vonden veel van de mannen dat niet leuk. Bovendien was hun ongenoegen groot. Veel van de ontzette mannen wreven zich in de ogen toen ze beseften dat hun vrouwen ook hadden meegedaan.

Vrouwen in het carnaval? Niet in Tirol. De Kerk, vooral de Jezuïeten, hadden vrouwen decennia lang, zelfs eeuwenlang weggehouden van het carnaval. Zonde, predikten ze, was altijd en overal wanneer vrouwen zich verkleedden. Mannen waren duidelijk veel beter bestand tegen duivelse verleidingen.

Maar het ging pas echt los in 1960 met de bellende vrouwelijke patschers. Bij de eerste "activisten" van deze echte "Weiberfasnacht" voegden zich steeds meer jonge en jonge vrouwen uit de Wipptalgemeenschap. "Vandaag," zegt Claudia Lackner, quasi de perswoordvoerder van de groep, trots, "telt onze vereniging tussen 60 en 70 leden. En dat met onze 1000 inwoners."

Aanvankelijk nodigde de Schellenschlagerinnen een specialist - een man - uit om de groep als "leider" de geheimen van Schellenschlagens bij te brengen. De leider bepaalt het tempo en trekt de Schellenschlagerinnen vooruit. Toen die ene man met pensioen ging, waren het de heksen die vanaf 2009 de klokken luiden. Natuurlijk is er altijd de mogelijkheid om terug te keren naar de ‚Bujazzl‘ als er iemand wordt gevonden voor deze rol.

De Schellenschlagen is eigenlijk gerelateerd aan de Schemen- of Schleicherlauf van het Tiroler Oberinntal. Net als de Schemen en Schleicher bewegen de Schellenschlagerinnen samen vooruit in de tijd, hun bewegingen zijn vergelijkbaar met die van de Schemen.

De Schellenschlagen in de Innsbruck Mittelgebirge zoals in Igls, Lans, Sistrans en Patsch vertoont eigenlijk geen gemeenschappelijke traditie en is daarom schijnbaar niet verwant. Dat geldt niet voor de kleding en de Larven (maskers), die overeenkomen met die van de elegant en edel geklede ‚Schiane Gian‘ carnavalsfiguren.

De Schellerinnen paradeert meestal in paren. Een houtenlarve hoed versierd met twee ‚Giggl‘ veren, glazen veren, kleurrijke kerstballen, bladeren, bloemen en spiegels en een kostuum van witte hemden met kleurrijke linten, schouder sjaals en Kniebund leren broeken met een tas is hun onderscheidend kenmerk. De bel wordt niet om de nek gehangen, maar achter de rug gehouden met beide handen aan het handvat en wordt geluid. In het geval van de Patscher Schellenschlagerinnen zijn de klokken gesmeed en hebben ze een aangenaam ander geluid dan goedkope geperste klokken.

Dr. Petra Streng, directeur van de Augustinermuseums in Rattenberg en folklorist van mijn keuze, strooit in ieder geval rozen op de vrouwen van Patsch: "Zij hebben met een perfecte organisatie bewezen dat de vrouwen hun actieve status in het carnaval hebben herwonnen" Het feit dat de "Weiberleit" grotendeels zijn uitgesloten van de actieve carnavalsorganisatie in Tirol is een feit dat niet logisch kan worden verklaard, zegt Streng: "In de boekhouding van Sigmund de Muntrijke verschijnen nota's voor een "vergoeding" voor vrouwen in het carnaval."

Nou, wie bekend is met de carnavalsgeschiedenis denkt misschien: Sigmund was ook een 'Weibeler' die de vader was van naar schatting 50 buitenechtelijke kinderen. Streng wijst er echter op dat er ook bewijzen zijn voor de zogenaamde Weiberfasnacht in Tirol. "Er zijn verschillende pogingen om dit gebruik af te schilderen als geïmporteerd uit Duitsland," zegt ze, "maar er zijn verslagen uit de 16e eeuw waarin sprake is van de Weiberfasnacht op onheilsdag in Ladis in de Oberen Gericht. Daar worden alle mannelijke bewoners zelfs ernstig gewaarschuwd zich 's nachts niet op straat of zelfs in herbergen te begeven. Omdat het vrouwenregiment daar regeert en geenszins preuts is met de mannen

Ook als maatschappelijk "moreel beeld" heeft de Patscher Schellenschlagerinnen een voorbeeldfunctie, aldus Streng: "Een zogenaamd door mannen gedomineerd bastion van gewoonte is veroverd of heroverd - en wel naar de zin van het dorp en daarbuiten. Ze tonen een mannelijk domein de ‚Trutzfeder‘, dat wil zeggen, ze hebben ‚Schneid‘ (Tirools voor moed) en bevestigen in hun verschijning dat vrouwen actief in de Fasnacht thuishoren."

De UNESCO-eer heeft al de eerste positieve effecten. Door de opname op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed zijn de Schellenschlagerinnen nu betrokken bij het project „IKE goes ASPnet: Integration des Immateriellen Kulturerbes in die schulische Bildung“ en werken zij samen met een beroepsschool voor werktuigbouwkunde, productietechniek en elektronica in Wenen. Dat de belangstelling van de media daardoor snel is toegenomen, lijkt logisch en stimuleert veel vrouwen in Tirol om zich ook met het mannelijke domein van het carnaval bezig te houden.

"Bovendien," zegt de folklorist Petra Streng, "mag de voorbeeldfunctie voor andere gebruiken door en met vrouwen niet worden onderschat."

Daar valt niets aan toe te voegen.

Wie de Patscher Schellenschlagerinnen quasi live en op de oorspronkelijke locatie wil meemaken, kan dat doen op 16 februari, dus op Unnsinniger Donnerstag, 2023 in Patsch.